Mnogo je razloga zbog čega Bajina Bašta sa ponosom nosi epitet grada ćirilice, a mi vam predstavljamo 10 najvažnijih.

Štand prestonice ćirilice na Međunarodnom sajmu turizma u Beogradu

  • Čuveni manastir Rača i Račanska književna i prepisivačka škola su izuzetno značajni za očuvanje srpske pismenosti u najtežim vremenima pod turskim ropstvom. Dela ove škole predstavljaju neprolazne duhovne i umetničke vrednosti. Račanski rukopisi danas se nalaze u muzejima širom Evrope. U retko kom srpskom manastiru su se tako oštro prelamale sudbine naroda i ishodile istorijske mene kao u hramu Hristovog Vaznesenja u Rači. Ovo svetilište je zablistalo u srednjem veku i izraslo u središte pravoslavne duhovnosti i kulture, rasadnik pismenosti, a zatim se sa izlivom osmanlijske osvajačke bujice u srpske zemlje suočavalo sa dubokim ponorima nesreće i zla. Patrijarh srpski gospodin Pavle bio je monah u manastiru Rača, a zahvaljujući njemu, deo svetih moštiju kralja Dragutina Nemanjića, osnivača i ktitora, može se danas videti u manastiru.

  • Začeci savremene srpske pismenosti vuku korene iz Račanske književne i prepisivačke škole. Račani su posle Velike seobe Srba stvorili osnovu srpske azbuke i književnosti u novom veku. Istorija srpske književnosti najveći deo stvaralaštva u XVII i prvim decenijama XVIII veka određuje pojmom „Račanska prepisivačka škola“. Putopisac Evlija Čelebija je 1630. godine zapisao da skriptorija u Rači ima 300 kaluđera – prepisivača, koje opslužuje 400 čobana, kovača, ekonoma i druge posluge. U obezbeđenju je bilo 200 stražara. Ostaci srednjovekovne skriptorije postoje i danas.
  • Najznačajnija srpska ćirilička knjiga, Miroslavljevo jevanđelje, čuvano je i sačuvano od uništenja u manastiru Rača za vreme Drugog svetskog rata. Najraskošnije opremljen rani srpski rukopis ispisan pismenima na najfinijem pergamentu i ukrašen sa gotovo tri stotine pozlaćenih inicijala i minijatura je kulturno dobro od izuzetnog značaja koje je upisano na listu Uneska – Pamćenje sveta. Manastir Rača u svojoj riznici danas čuva fototipsko izdanje ovog vrednog jevanđelistara, koje zauvek podseća na ratno čuvanje originala u „drevnoj Rači ukraj Drine”.

  • Šetno edukativna staza Račana u Nacionalnom parku „Tara“ je duhovna i istorijska trasa koja povezuje manastir Raču i mesto gde su se u miru prepisivale i ukrašavale knjige i gde su kaluđeri Račani sačuvali ćiriličko pismo. Brojnim obrazovno-informativnim panoima šetnja stazom podseća na znamenita činjenja monaha i vekovnu kulturnu baštinu ovog područja.

  • Opština Bajina Bašta prva je lokalna samouprava u Srbiji koja je usvojila Deklaraciju o zaštiti i negovanju ćirilice koja propisuje sveobuhvatne mere na zaštiti i očuvanju ćiriličkog pisma. Najstarija srpska književna, kulturna i naučna institucija, Matica srpska, prepoznala je značaj niza aktivnosti na zaštiti i očuvanju ćirilice i potpisala sa Opštinom Bajina Bašta protokol o saradnji u cilju unapređenja kvaliteta književnog, umetničkog i obrazovnog rada kroz delovanje u okviru zajedničkih projekata. Protokol poseban značaj daje saradnji na projektu koji se odnosi na negovanje ćirilice i srpskog jezika, istorije i kulture srpskog naroda na teritoriji opštine Bajina Bašta.

  • Ćirilična baština je jedna od najznačajnijih kulturnih manifestacija u regionu, posvećena srpskom jeziku i očuvanju ćirilice, tradicionalno se održava u Bajinoj Bašti svakog maja, oko praznika Svetih Ćirila i Metodija. Cilj ove višednevne manifestacije je da podstiče i neguje korišćenje ćirilice, da na srpskom govornom području obogaćuje kulturni identitet i unapređuje sadržaje u oblasti srpskog jezika i kulture. Učesnici u programu „Ćirilične baštine“ tokom prethodnih godina bile su brojne eminentne ličnosti iz srpske kulture i nauke poput akademika Mira Vuksanovića, prof. dr Mila Lompara, episkopa prof. dr Jovana Purića, humaniste Arno Gujona, gradonačelnika Banjaluke Draška Stanivukovića, prof. dr Rajne Dragićević, prof. dr Radovana Kneževića, prof. dr Viktora Savića, istoričara Dejana Ristića, glumca Milana Bosiljčića, komunikologa i glumca Slobodana Roksandića, akademskog slikara Dušana Mišića, ilustratora i dizajnera Petra Popovića Pirosa i drugih vrsnih umetnika iz književnih, likovnih, muzičkih i pozorišnih umetnosti. Značajan segment manifestacije uvek je posvećen deci i mladima gde se kroz nagradne konkurse, pešačke ture do mesta gde je cvetala Račanska prepisivačka škola, sportsko-zabavne igre i slično budućim naraštajima bliže objašnjava značaj ćirilice i razvija ljubav prema srpskom jeziku i pismu.

  • Jednistveni Park ćirilice u centru Bajine Bašte je poseban kutak koji u privlačnom ambijentu slavi nacionalno pismo. Prvi je park ovog tipa u zemljama srpskog govornog područja. U njemu se nalaze jedinstvene klupe u obliku otvorenih knjiga sa ilustracijama poznatih Srba i njihovim citatima o jeziku i pismu, informativne table o istoriji ćirilice, o Račanskoj književnoj i prepisivačkoj školi kao i ilustrovana azbuka za prvo upoznavanje dece sa srpskim pismom. U okviru parka je igralište za najmlađe sa slovima azbuke na tartan podlozi i kameni vrt gde se mogu videti brojne vrste lišćara, četinara i sezonskog cveća. Centralna poruka Parka ćirilice usmerena ka svim posetiocima su reči Svetog Konstantina Ćirila: „Uslišite, Sloveni vsi slovo, ježe krjepit srdca i umi“.

  • Najveći izbor ćiriličkih suvenira i proizvoda kojima se predstavlja naše pismo nalazi se u svim turističkim info centrima Bajine Bašte. Majice, šolje, knjige, rokovnici, olovke, magneti, kišobrani, portikle, kačketi, slagalice, podmetači, satovi, privesci i još mnogo toga osmišljeni su tako da svojim dizajnom slave nacionalno pismo i mogu se kupiti u info centrima Turističke organizacije „Tara-Drina“ i JP „Nacionalni park Tara“.

  • Ćirilična biciklijada je manifestacija koja se održava svakog septembra na trasi Park ćirilice – manastir Rača – izletište „Ćirilica“ – Park ćirilice. Uz kulturno-umetnički i sadržajan obrazovni program, vožnjom bicikli povezuje se Park ćirilice u centru Bajine Bašte, mesto predviđeno za budući Muzej ćirilice i prostor gde je cvetala Račanska književna i prepisivačka škola i gde se u najtežim vremenima u prošlosti čuvala ćirilica. Cilj je da se početkom školske godine naglasi značaj stalnog korišćenja ćirilice i podsetiti da je u neposrednoj blizini centra Bajine Bašte postojala škola čija dela predstavljaju neprolazne kulturne, duhovne i umetničke vrednosti.

Foto: Nenad Marić/TO „Tara-Drina“

  • Prvi srpski Muzej ćirilice kao centralni deo celine Dom ćirilice biće u Rači, u blizini istoimenog srednjovekovnog manastira. Zgrada za potrebe muzeja je kompletno renovirana sredstvima Ministarstva kulture i Opštine Bajina Bašta, očekuje nas parterno uređenje i izrada stalne postavke. Plan je da pored stalnih postavki ovo mesto bude prilagođeno interakciji sa posetiocima kako bi se adekvatno predstavila sva lepota našeg pisma i predstavila ćirilica kroz savremene medije i primene. Cilj je da se odavde pokreće i usmerava istraživanje srpskog jezika i pisma i da se ukazuje na potrebu zaštite i očuvanja ćirilice. Do uspostavljanja Muzeja ćirilice svi posetioci Bajine Bašte mogu uživati u izuzetnoj postavci u riznici manastira Rača. Patrijarh srpski Pavle otvorio je riznicu manastira Rača 1996. godine, a u njoj preovlađuju knjige račanskih monaha koje su oni prepisivali pre i posle Velike seobe 1690. godine, i tako jedini čuvali i prenosili srpsku pismenost u mraku turske vladavine.

 

Pored svega navedenog  poznato je da je u neposrednoj blizini Bajine Bašte odštampana prva knjiga u Srbiji – Rujansko četvorojevanđelje. U prvoj štampariji u Srbiji monah Teodosije je odštampao ovu knjigu ćiriličkim slovima koja su imala karakter ustavnog pisma, na 300 listova. Po oceni stručnjaka, odštampani su u tehnici ksilografije (drvena slova), dok je tekst štampan olovnim slovima koja su livena u samom manastiru.

Još od 1995. godine u Bajinoj Bašti održavaju se prestižne Duhovne svečanosti „Dani Rače ukraj Drine“ sa zadatkom da izučavaju kulturno -istorijski značaj manastira Rača i prepisivačku delatnost njenih monaha. Dosadašnji dobitnici nagrade Račanska povelja kao što su Milosav Tešić, Ivan V. Lalić, Milorad Pavić, Goran Petrović, Ljubomir Simović, Dobrilo Nenadić, Radovan Beli Marković, Dinko Davidov, Emir Kusturica, Miodrag Pavlović, Svetislav Božić i Vladeta Jerotić svedoče o značaju i nivou ove kulturne manifestacije.

Koliku važnost očuvanju ćirilice pridaju u Bajinoj Bašti govori i to da je centralni motiv grba i zastave ove opštine grifon koji ovde simbolizuje umnožavanje knjiga i čuvanje znanja. Grifon, kao heraldički motiv koji simbolizuje i čuvanje blaga, na grbu Bajine Bašte podseća na istorijsku ulogu kaluđera Račana u očuvanju ćirilice kao srpskog kulturnog blaga prvog reda i ulogu manastira Rača u čuvanju naše najznačajnije ćiriličke knjige – Miroslavljevog jevanđelja. Srebrna boja grifona i crvena boja polja po uzoru kombinacije boja nacionalnog grba, naglašava nacionalnu važnost manastira Rača za očuvanje srpske rukopisne tradicije, ćirilice i pismenosti u ranom modernom dobu srpske istorije i presudnu ulogu u čuvanju Miroslavljevog jevanđelja.